Het verhaal over Socrates…

Socrates, zo gaat het verhaal, wandelde zo tussen 430-399 voor het begin van onze jaartelling door de straten van Athene. Hij ondervroeg zijn medeburgers, Jan en Alleman, over allerlei kwesties: wat is moed, wat is rechtvaardigheid, kun je iemand de deugd leren, en nog meer van die vragen. Hij hing, zo gaat het verhaal verder, ook vaak rond op de Agora, het plein in Athene waar zich tempels, rechtbanken en gebouwen van bestuurders bevonden. En ook daar ondervroeg hij mensen, vaak de hogergeplaatsten en aanzienlijken: generaals, sofisten, beroemde rederaars, politici. En dat deed hij dan om ze te doen inzien dat ze nog niet half zo veel wisten als dat ze zeiden en dachten dat ze wisten. En Socrates zelf, zo besluit het verhaal dan, wist in elk geval dat hij niet zo veel wist, zo niet helemaal niets.

Het is een bekend verhaal en je kunt het overal lezen en horen. Vermoedelijk vertellen mensen dat verhaal, en zetten ze dat op websites, omdat ze het van anderen hebben gehoord. En die praten ze dan na. Dat gebeurt bijvoorbeeld ook met een (weliswaar mooie) oneliner die op veel plaatsen op het internet te lezen is dat je volgens Socrates “inzicht niet verwerft door het voorgeschoteld te krijgen, maar door zelf te denken“. Je vraagt je af of mensen die zoiets schrijven, beter: daar zelf over hebben nagedacht of gewoon iets uit serveren dat ze zelf voorgeschoteld hebben gekregen. Voer de zin maar eens in bij Google, en je haalt er meteen de napraters uit.

Hoe dit ook zij, het verhaal van hierboven, het populaire verhaal over Socrates, is niet zonder problemen, en er valt veel op af te dingen. Het allereerste misverstand over Socrates is dat er überhaupt veel over hem te zeggen valt, hoewel er historisch uiterst weinig over hem bekend is (heel veel meer dan hoe hij eruit zag weten we niet). Dit heeft gezorgd voor het zgn. ‘socratische probleem’: wat weten we op basis van de teksten van schrijvers uit de oudheid (Plato, Xenophon, Aristophanes, Aischines, en anderen) over leven en leer van de historische Socrates?

De vakgeleerden zijn het tegenwoordig in grote meerderheid met elkaar eens dat het antwoord op bovenstaande vraag is: bitter weinig. We zullen het gewoon nooit weten. Om die reden gaat het in de filosofische vakliteratuur zo goed als nooit over de historische Socrates, maar altijd over Socrates als literaire figuur in het werk van Plato, Xenophon, of wie dan ook. Wie zich hier verder in wil verdiepen:

• Dorion, Louis-André (2011), ‘The Rise and Fall of the Socratic Problem’. In: Morrison, Donald R.(2011),The Cambridge Companion to Socrates, Cambridge University Press.
• Nehamas, A. (1999). Virtues of Authenicity. Princeton: Princeton University Press.
• Vlastos, Gregory (1994) Socratic Studies. Cambridge: Cambridge University Press.
• Vlastos, Gregory (1991) Socrates: Ironist and Moral Philosopher. New York: Cornell University Press.